Historia

Na przełomie X i XI wieku w rejonie miasteczka wzniesiono drewnianą warownię, siedzibę właścicieli okolicznych dóbr, rodu Panowiców. Później drewnianą budowlę zastąpiono murowanym zamkiem z wysoką wieżą.

Pierwsze wzmianki o samym mieście pochodzą z 1324r. W 1346 roku otrzymało prawa miejskie w wyniku lokacji na prawie niemieckim. Zyski czerpało głównie z handlu i prawa składu towarów przewozowych szlakiem z Czech na Śląsk.

Z XV wieku pochodzą pierwsze wzmianki o istnieniu źródła leczniczego „Zimny Zdrój”. W okresie wojen religijnych zamek został zajęty i utrzymany przez husytów. Opuszczony w 1560 popadł w ruinę. Do dziś pozostały po nim resztki murów i fragment wieży.

W połowie XIV wieku w Dusznikach rozwinęło się hutnictwo żelaza. Złoża rud wyczerpały się jednak dość szybko. Pod koniec XVI wieku gwałtownie rozwija się dusznicki handel oraz przemysł: tkacki i papierniczy, wzniesiono murowany kościół pod wezwaniem św. Piotra i Pawła. W 1584 roku zostaje wzniesiony ratusz a w 1605 wybudowano budynek działającego do dzisiaj młyna papierniczego.

Wojna trzydziestoletnia wstrzymała rozwój miasta. Jego odrodzenie nastąpiło w drugiej połowie XVII wieku. Wtedy to miasto stało się ważnym ośrodkiem tkactwa, produkcji papieru i handlu suknem, a także uzdrowiskiem.

W roku 1669, 17 sierpnia po abdykacji w drodze do Francji w Dusznikach zatrzymuje sie król Polski Jan Kazimierz.

W 1748r. przeprowadzono pierwsze badania źródeł mineralnych. Od 1769 roku Duszniki stają się oficjalnym uzdrowiskiem poprzez wpisanie „Zimnego Zdroju” na listę źródeł leczniczych ówczesnych Prus.

W 1797 w prowizorycznie wzniesionej szopie w 6 wannach rozpoczęto leczenie kuracyjne w podgrzanej wodzie z „Zimnego Zdroju”. W tym samym roku odkryto „Letni Zdrój”, znany obecnie pod nazwa „Pieniawa Chopina”

Wkrótce za miastem wybudowano (w 1802) pawilony, pierwsze urządzenia kąpielowe, „dom towarzyski” i pierwsze zajazdy.

Na początku XIX wieku Duszniki stały się jednym z najznaczniejszych uzdrowisk w regionie. W 1817 roku odkryte zostaje kolejne źródło „Źródło Ulryki”, obecnie znane jako „Jan Kazimierz”. W sierpniu 1826 roku na kuracje, wraz z matką i siostrami przybywa 16-letni Fryderyk Chopin, który daje dwa koncerty. Dochód z nich przeznaczony jest na utrzymanie sierot. Koncerty te uważa się za pierwsze zagraniczne występy młodego Fryderyka Chopina.

Trwają dalsze inwestycje w kurorcie. W 1862 roku zostają wybudowane nowe łazienki (obecnie Zakład Przyrodoleczniczy), a w 1877 oddano do użytku palmiarnie wraz z sala koncertową (obecnie Pijalnia Zdrojowa).

W roku 1897 (inne źródła podają rok 1896) w 60. rocznice pobytu w Dusznikach Fryderyka Chopina odsłonięty zostaje obelisk z jego wizerunkiem na medalionie z brązu wykonanym prawdopodobnie według rzeźby Stanisława Romana Lewandowskiego.

Wybudowana w latach 1890-1905 linia kolejowa do Kudowy przyspieszyła rozwój Dusznik-Zdroju. Między innymi istniejące źródła zostają w latach 1909 pogłębione poprzez wykonanie odwiertów.

Po II wojnie światowej Duszniki przyznano Polsce. Jako że uniknęły zniszczeń wojennych, już w 1946 zorganizowano tam I Międzynarodowy Festiwal Chopinowski a dawne pensjonaty i hotele znacjonalizowano. W latach 1958 zrekonstruowano stare ujęcia wód mineralnych (Pieniawa Chopina i Jan Kazimierz), wybudowano nowe oraz przeprowadzono remont kapitalny pijalni wód mineralnych. W następnych latach nadal pracowano nad nowymi odwiertami źródeł (lata 1965-1973).

W 1968 w starym młynie papierniczym powstało Muzeum Papiernictwa gromadzące eksponaty dotyczące historii papiernictwa i rozwoju przemysłu papierniczego. W 1971 uruchomiono czerpalnię papieru, gdzie do tej pory odbywa się produkcja papieru metodami tradycyjnymi.

Najgłębszy dotychczas odwiert tzw. Nr 39 zostaje wykonany w 1993 roku i ma głębokość 180 metrów.

W latach 1997 i 1998 Duszniki niszczone byly przez powódź. Dla parku zdrojowego oraz budynku muzeum papiernictwa szczególnie groźna była ta z roku 1998. Obecnie skutki powodzi zostały usunięte a muzeum papiernictwa, park i położony w nim Dworek Chopina są starannie odnowione. W parku wybudowana została grająca fontanna (czynna w soboty i niedziele po zmroku) a nad potokiem zrekonstruowano w 1999 roku zadaszone mostki wykonane według dawnych zdjęć.

Historia Muzeum Papiernictwa

Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju jest jedyną prowadzoną w sposób profesjonalny placówką muzealną w Polsce, zajmującą się szeroko pojętą tematyką papiernictwa. Gromadzi, opracowuje i udostępnia zbiory z zakresu dziejów papiernictwa, drukarstwa, historii Dusznik Zdroju. Żywo interesuje się również sztuką papieru, współpracując z artystami tworzącymi dzieła sztuki z papieru. Ponadto głośna stała się oferta edukacyjna muzeum oraz działalność naukowo-badawcza. Bogate zbiory i unikatowy na skalę Polski księgozbiór z zakresu historii papiernictwa, jak też zainteresowania i dorobek pracowników, są źródłem wielu sukcesów; w prestiżowym konkursie organizowanym przez Ministerstwo Kultury Wydarzenie muzealne roku, dusznickie muzeum zdobyło aż 6 nagród i wyróżnień, w tym za 1998 r. główna nagrodę. Za 2001 rok otrzymało Dolnośląski Klucz Sukcesu dla najlepszej instytucji kultury. Równocześnie Muzeum Papiernictwa prowadzi współpracę międzynarodową, a dowodem uznania dla instytucji było powierzenie jej organizacji międzynarodowych kongresów artystów papieru (JAPMA) w 2001 r. oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Historyków Papieru (IPH) w 2004 r. – imprez, które po raz pierwszy odbyły się w kraju Europy Wschodniej. W 2004 r. muzeum zostało zakwalifikowane do finału Europejskiego Muzeum Roku (European Museum of the Year).

Po zakończeniu II wojny światowej Duszniki Zdrój znalazły się na terenie Polski. Pełnomocnik Rządu Polskiego w celu zabezpieczenia papierni przekazał ja najbliższej fabryce papieru w Młynowie k/Kłodzka. Dyrektor fabryki rozpoczął remont budynku dążąc do szybkiego uruchomienia produkcji papieru, ale jego śmierć przerwała dalsze prace. Obiekt stał kilka lat bez opieki i niszczał, zaciekały dachy, a resztki urządzeń rozkradziono i zniszczono. W 1953 roku władze miasta Duszniki Zdrój zwróciły uwagę na duży, niszczejący obiekt papierni. Kilka lat trwało pozyskanie sprzymierzeńców dla idei zachowania i odnowienia młyna papierniczego jako zabytku techniki. Ścierały się też rożne koncepcje: od przekazania obiektu na magazyn owoców po wyburzenie.

Papiernia w międzyczasie zdobyła wielu przyjaciół, w tym najważniejszych. W 1962 roku. Wojewódzki Konserwator Zabytków otrzymał fundusze na remont zabezpieczający. Wymieniono gonty na całym dachu, założono nowe odeskowanie. Remont trwał 4 lata.

24 stycznia 1966 roku vice Minister Kultury i Sztuki przyjechał do Dusznik Zdroju, zwiedzał Zabytkową Papiernię oraz odbył konferencję z przedstawicielami władz wojewódzkich, powiatowych i miejskich, sugerując urządzenie muzeum papiernictwa oraz produkcję papieru w ramach resortu leśnictwa i przemysłu drzewnego. Sugestia ta została przychylnie przyjęta przez Ministerstwo Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego i już 26 stycznia 1966 roku zawarto porozumienie. Ministerstwo Leśnictwa zleciło realizację tego przedsięwzięcia Zjednoczeniu Przemysłu Celulozowo-Papierniczego w Łodzi. Po zakończeniu remontu zabezpieczającego Wojewódzki Konserwator Zabytków w dniu 31 marca 1966 roku przekazał oficjalnie papiernie przemysłowi papierniczemu pod zarząd Bardeckich Zakładów Celulozowo-Papierniczych w Bardzie Sląskim, po czym przystąpiono do urządzania w budynku muzeum papiernictwa. Kierownikiem Zabytkowej Papierni został Jan Michał Kowalski. Sprawami technicznymi zajęło sie Biuro Projektów Przemysłu Papierniczego w Łodzi, a wykonawstwem ekipy fachowców z zakładów papierniczych. Opracowania wystroju plastycznego podjęli się najlepsi artyści plastycy: prof. Stanisław Zamecznik, prof. Witold Chomicz i prof. Zygmunt Acedanski.

Informacja o pracach nad utworzeniem muzeum papiernictwa w prasie i radiu spowodowała napływ licznych eksponatów od fabryk, instytucji i osób prywatnych. Pierwsze dary i przekazy to: rzeźbione matryce do druku tapet (płaskie i okrągłe) z Gnąszyna, sita czerpalne i portrety papierników od władz miasta, modele maszyn papierniczych z Krapkowic i Jeleniej Góry, prasy papiernicze, meble, gabloty. Napływają papiery czerpane. Wybitny czerpalnik z Jeziornej k/Warszawy Teodor Chojnowski, skompletował i wyremontował urządzenia potrzebne do uruchomienia czerpalni w Dusznikach. Wspólnym wysiłkiem papierników polskich oraz miłośników zabytków powstało w Dusznikach Zdroju żywe muzeum gromadzące eksponaty dawnej techniki papierniczej i przetwórstwa papierniczego. 26 lipca 1968 roku Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego Roman Gesing dokonał otwarcia I-go etapu Muzeum Papiernictwa. Dalej jednak trwały prace remontowe i adaptacyjne. Pokazową produkcję papieru czerpanego uruchomiono w 1971 roku, drukarnię typograficzną w 1974 r. a nową ekspozycję przedstawiającą wyroby polskiego przemysłu papierniczego dwa lata później.

W latach 1984-2005 dusznickim muzeum kierowała Bożena Schweizer-Makowska.

Muzeum do końca 1991 r. podlegało Bardeckim Zakładom Papierniczym. Od 1 stycznia 1992 r., w wyniku starań kierownictwa, stało się samodzielną instytucją kultury, podległą Ministerstwu Przemysłu i Handlu. 3 lata później, po reformie organizatorem muzeum zostało Ministerstwo Gospodarki.

Po usamodzielnieniu instytucji w 1992 r. zaistniała możliwość profesjonalnej organizacji muzeum – powstały działy merytoryczne: Historii Papiernictwa, Papiernictwa Współczesnego, Oświatowy i Biblioteka. W wyremontowanym młynie papierniczym zostały zmienione wszystkie ekspozycje stałe. W 1997 roku – Historia papiernictwa światowego, polskiego i śląskiego (scenariusz Józef Dąbrowski, współpraca – Teresa Windyka). W 1998 roku – Historia techniki i technologii papiernictwa (scenariusz Maciej Szymczyk). Do obu ekspozycji koncepcje aranżacji plastycznej opracowała Bożena Makowska, a projekty plastyczne wykonał Marek Mikulski. 23 lipca 1998 roku Muzeum Papiernictwa poniosło ogromne straty w czasie kilkugodzinnej powodzi. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu pracowników oraz pomocy finansowej rządu polskiego, zakladów branży papierniczej oraz licznych organizacji i osób prywatnych, stopniowo usuwano skutki powodzi. Remonty popowodziowe zakończono w 2003 roku realizacją zalożenia parkowo-ogrodowego.

1 stycznia 1999 roku Muzeum Papiernictwa zostało przekazane przez Ministerstwo Gospodarki Urzędowi Marszałkowskiemu we Wrocławiu.

Obecnie dusznickie muzeum jest jednym z ważniejszych obiektów turystycznych na Ziemi Kłodzkiej – roczna frekwencja przekracza 50 tys. osób.

Historia i opis Młyna Papierniczego

Najznamienitsze w Polsce Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju mieści się w XVII wiecznym młynie papierniczym, unikatowym zabytku techniki. Położone jest nad rzeką Bystrzyca Dusznicka, na południowych obrzeżach miasta, przy międzynarodowej trasie biegnącej w kierunku granicy z Czechami.

Pierwsze wzmianki o papierni dusznickiej i papierniku noszącym nazwisko Ambrosius Tepper pochodzą z 2 polowy XVI w. Zabudowania zachowanej papierni stanowią zespól przylegających do siebie obiektów architektonicznych, które powstawały stopniowo, w rożnym odstępie czasu. Najważniejszy w tym kompleksie budynek główny młyna papierniczego, pełniący niegdyś funkcję mieszkalno – produkcyjną, wzniesiono w 1605 r. Na kondygnacji parterowej odbywała się zasadnicza produkcja papieru. Wyższa kondygnacja, konstrukcji ryglowej, mieściła mieszkania oraz pomieszczenia produkcyjne. Przestrzeń poddasza zajmowała suszarnia papieru. Budynek przykryto dwuspadowym dachem gontowym, ograniczonym od zachodu drewnianym, barokowym szczytem wolutowym. Przylegająca do budynku głównego drewnianą suszarnię papieru oraz pawilon wejściowy wybudowano przypuszczalnie w XVIII w. Historie dusznickiego młyna w okresie 1562 – 1939 tworzyli papiernicy z rodu: Kretschmerów, Hellerów i Wiehrów. W XVII w. papiernia była zaliczana do najwyżej cenionych na Śląsku. Posiadała też monopol na dostarczanie papieru do wrocławskich urzędów. W XVIII w. papiernię znacznie rozbudowano i zmodernizowano, instalując w niej nowoczesne urządzenia papiernicze. Produkcję papieru unieruchomiono w Dusznikach w 1937 r. Dwa lata później Karl Wiehr, ostatni właściciel papierni przekazał ją miastu na cele publiczne z intencją utworzenia w zabytkowym młynie regionalnego muzeum techniki.

Papiernia w chwili przejęcia jej przez władze polskie w 1945 r. była opustoszała i zniszczona. Z urządzeń papierniczych zachowały się jedynie wieszaki klamrowe do suszenia tektury, z XIX/XX w. oraz kilka XIX w. form służących do czerpania papieru. Zachowały się także niezwykle cenne elementy wystroju papierni – malowidła ścian i stropów w pomieszczeniach kondygnacji strychowej młyna, pochodzące z XVII – XIX w.